Викиучебник

Чувашский язык: различия между версиями

Интерактивная навигация по истории
← Предыдущая правкаСледующая правка →
Содержимое удалено Содержимое добавлено
ВизуальныйВики-текст
м Откат правок 95.81.242.12 (обс.) к версии JenVan
м ÿ → ӳ
Строка 65:
=== Гласные звуки (уçă сасăсем) ===
 
В чувашском языке 9 гласных звуков (фонем), которые обозначаются десятью буквенными знаками: а, ă, э (е), ĕ, и, ы. у, ÿӳ, о.
 
э (е), ĕ, и, ÿӳ — гласные переднего ряда (при их произношении язык продвигается вперед, средняя часть языка поднимается к твёрдому нёбу).
 
а, ă, ы, у — гласные заднего ряда (при их произношении язык отодвигается назад, задняя часть языка поднимается к мягкому нёбу).
Строка 101:
б) чув.-: тĕн, чĕн, сĕн, хĕн, мĕн, тĕп, чĕп, лĕп, кĕр, вĕр, сĕн, тĕр, чĕр, тепĕр, пĕр-пĕр, кĕпер, кĕпĕр, кĕпĕртет, кĕрпе, кĕрпеллĕ, кĕпĕрлен, кĕпĕрленчĕк, кĕсъе, кĕске, кĕп-кĕске, кĕскĕ, лĕпĕ, лĕпĕш, лĕпĕллĕ, мĕкĕр, тĕкĕр, тĕпĕр-тĕпĕр, кĕпĕр-кĕпĕр, кĕптĕр-кĕптĕр, ĕн, ĕне. ĕнер, ĕнен, ĕнĕк, ĕм, ĕмĕр, ĕмĕрле, ĕмĕр-ĕмĕр, ĕмĕт, ĕмĕтлен, ĕмĕтлĕн. ĕмĕтсĕр, ĕмĕтсĕрле, ĕмĕтсĕрлех.
 
Гласный ÿӳ произносится как немецкое и или французское ü, он напоминает звук Ю (в положении после согласного) в русских словах, заимствованных из названных языков. При произношении ÿӳ язык находится в положении, занимаемом при произношении звука И, а губы вытянуты и округлены как при произношении звука У.
 
Ср.: а) бюджет, бюллетень, сюжет, сюита, сюр­приз, сюрреализм, коммюнике, трюмо, тюль, кювет, кюрий, фюзеляш, жюри; трюфель, тюрингит, флюгер, фюрер, бюргер, дюкер, рюкзак, Мюнхен, Нюрнберг;
 
б) пӳре, сӳре, тӳре, тӳпе, тӳ, тӳк, тӳч, тӳс, сӳт, сӳс, сӳн, тӳн, тӳн-тӳн, сӳ-сӳ, ӳ-ӳ, тӳп, тӳпе, тӳпетей, тӳпелешӳ, ӳпре, ӳпне, ӳпле, ӳпке, пӳске, ӳсĕр, пӳсĕр, тӳрĕ, тӳп-тӳрĕ, тӳп-тӳлĕк, ӳт-пӳ, ӳркенӳ, ӳлешӳ, кĕрешӳ, кӳренӳ, ĕненӳ, ĕнентерӳ, пĕлтерӳ, чĕрĕлӳ.
б) пÿре, сÿре, тÿре, тÿпе, тÿ, тÿк, тÿч, тÿс, сÿт, сÿс, сÿн, тÿн, тÿн-тÿн, сÿ-сÿ, ÿ-ÿ, тÿп, тÿпе, тÿпетей, тÿпелешÿ, ÿпре, ÿпне, ÿпле, ÿпке, пÿске, ÿсĕр, пÿсĕр, тÿрĕ, тÿп-тÿрĕ, тÿп-тÿлĕк, ÿт-пÿ, ÿркенÿ, ÿлешÿ, кĕрешÿ, кÿренÿ, ĕненÿ, ĕнентерÿ, пĕлтерÿ, чĕрĕлÿ.
 
=== Согласные звуки (хупă сасăсем) ===
Строка 113:
Упражняйтесь в произношении:
 
çи, çак, çук, çăк, куç, пуç, шуç, хуç, çиç, çÿççӳç, çеç, çар, çур, çыр, çура, çурă, çырă, çăрăк, çамрăк, çĕрĕк, çуçе, çиçĕм, çиçтĕр, çеçпĕл, çеçкĕ, çеçенхир, çиçтепи, çулевĕç, çимĕç, çинçе, çине-çине, çулçă, çулçÿревçĕçулçӳревçĕ.
 
По способу образования согласные звуки делятся на три группы:
Строка 141:
Упражняйтесь в произношении:
 
а) лаша, ĕне, пăлан, кĕтÿкĕтӳ, тамаша, кĕнеке, уйăхĕпе;
 
б) каçăр, савăт, ÿсĕмӳсĕм, çеçпĕл; ывăткăç, ÿсĕмлĕӳсĕмлĕ, тĕпренчĕк;
 
в) шăршă, пăсăк, чĕрĕп, тĕпкĕч, шăпăрçă, пăрăнăç, тĕршĕнчĕк;
Строка 165:
горбун — курпун, колбаса — калпасси, солдат — салтак, карандаш — кăранташ, деньги — тенкĕ, пиджак — пиншак, корзина — карçинкка;
 
б) крупа — кĕрпе, церковь — чиркÿчиркӳ, тарантас — тăрантас, контора — кантур.
 
А между гласным (спереди) и сонорным (сзади) озвончения не происходит:
Строка 173:
=== Гармония гласных ===
 
В отличие от русского языка в чувашский язык действует закон гармонии (созвучия) гласных. Гласные звуки в слове уподобляются гласному первого слога: после гласного переднего ряда, как правило, следуют гласные переднего ряда (е, ĕ, и, ÿӳ), а за гласным заднего ряда — гласные заднего ряда (а, ă, ы, у).
 
Ср.: а) хитререххи, чĕлтĕрти, çеçкеллĕ, кĕвĕлĕх, вĕрентекенĕмĕрсем, ÿпкелемĕпĕрӳпкелемĕпĕр, чĕвĕлтеттерекенсемшĕн;
 
б) асăнмалăх, вăлчаллă, уçăмсăррăн, чăкăлтăшлан, уралантармашкăн, ытларахăш, шыраттараймарăмăр.
Строка 185:
=== Смягчение согласных ===
 
В соседстве с гласными переднего ряда (е, ĕ, ÿӳ, и) согласные в чувашских словах всегда произносятся мягко. Однако в письме это не отражается (т. е. мягкий знак в таких словах не ставится).
 
Ср.: а) ил (вязкий ил) — чув. ил (читается: иль) «брать»; вил (нет вил) —вил (в'ил') «умереть»; пир (свадебный пир) — пир (п'ир') «холст»; тир (тир для стрельбы) — тир (т'ир') «кожа»; мел (белый, как мел) —мел (м'ел') «способ»; тем (тем более что) — тем (т'ем') «неизвестно что»; трек — тĕрек (т'ёр'ек') «опора»;
Строка 228:
#[[Самоучитель чувашского языка/Семья — Çемье|Семья — Çемье]];
#[[Самоучитель чувашского языка/Универмаг|Универмаг]];
#[[Самоучитель чувашского языка/Учёба — ВĕренÿВĕренӳ|Учёба — ВĕренÿВĕренӳ]];
#[[Самоучитель чувашского языка/Человек — Çын|Человек — Çын]].
 
Источник — https://ru.wikibooks.org/wiki/Чувашский_язык