Самоучитель чувашского языка/Растения — Ӳсен-тăран
РАСТЕНИЯ — ÿсен-тăран
Давайте расширим свой словарный запас, изучив термины и слова, связанные с темой разной растительности на чувашском языке!
Основная лексика по теме
Дерево — йывăç. В лесу растёт много разных деревьев ― Вăрманта нумай тĕрлĕ йывăç ÿсет. Названия основных частей дерева показаны на фотографии справа.
Куст ― тĕмĕ. Куст смородины ― хурлăхан тĕмĕ. Куст орешника ― шĕшкĕ тĕмĕ.
Цветок — чечек. Я нарвал для тебя цветов ― Эпĕ сан валли чечек татрăм. Обратите внимание! При обозначении обобщённого предмета или при неважности их количества используется единственное число. Сравните: цветы (мн. ч) — чечексем (мн. ч.). Второй пример: Сегодня на дороге много машин ― Паян çул çинче нумай машина (а не машинасем!)
Сажать цветы ― чечек ларт. Расти цветы ― чечек ÿстер. Рвать цветы ― чечек тат. Дарить цветы ― чечек парнеле.
Расцвести ― чечеке лар. Сирень расцвела ― сирень чечеке ларчĕ.
Курăк ― трава. Косить траву ― курăк çул.
Лекарственные травы ― сиплĕ курăксем. Лечебная трава ― эмел курăкĕ.
Ствол, ствол дерева — вулă, йывăç вулли. Ствол берёзы — белый ― Хурăн вулли — шурă.
Стебель ― туна, авăр. Стебель цветка ― чечек туни.
Кисть, гроздь ― сапака. Гроздь рябины ― пилеш сапаки.
Вăрă ― семя.
Кантăр вăрри — конопляное семя Чечек вăрри — семена цветов Икĕ пайлă вăрă — двудольное семя Хăрах пайлă вăрă — однодольное семя Вăрă пайĕ — семядоля Вăрă тĕвви — семяпочка Вăрă хутаççи — завязь Вăрăран ӳстер — вырастить из семян[1].
Названия трав и цветов на чувашском языке
Астра ― астра чечекĕ.
Алоэ ― шыçă курăкĕ, алой.
Амарант ― хура мăян.
Анютины глазки ― аслати курăкĕ.
Белена ― тилпĕрен.
Болотный хвощ ― кăчăр курăкĕ.
Боярышник ― катăркас.
Ветреница ― çил курăкĕ.
Василёк ― утмăлтурат.
Валериана ― кушак курăкĕ.
Вереск ― вереск.
Вьюнок ― йыт пырши.
Герань ― чикен курăкĕ, кашкăр курăкĕ.
Гвоздика ― тикĕт курăкĕ, гвоздика.
Дурман ― ухмах курăкĕ.
Душица ― матрÿшкке курăкĕ.
Дикая орхидея ― тискер орхидея.
Жимолость ― сăвăс йывăççи.
Зверобой ― сар çип ути, çÿç ути .
Ирис ― ирис чечекĕ.
Иван-да-Марья ― шапа хупаххи.
Икотник ― хытхура.
Камыш ― хăмăш.
Колокольчик ― шăнкăрав курăкĕ.
Крапива ― вĕлтĕрен.
Кувшинка ― кăкшăм курăкĕ, куткĕрчен.
Ландыш ― ландыш, ҫӗлен курӑкĕ, пыршӑль курӑкӗ, ҫимӗк курӑкĕ, ниш курӑкӗ, чĕре курӑкӗ, мулкач ҫырли, мулкач хӑлхи.
Лишайник ― мăк курăкĕ.
Лопух ― хупах.
Мак ― мăкăнь.
Мать-и-мачеха ― ама хупаххи.
Медуница ― пыл курăкĕ.
Мох ― мăк.
Мыльнянка ― супăнь курăкĕ.
Мята ― пĕтнĕк.
Недотрога обыкновенная ― шăрчăк курăкĕ.
Незабудка ― кăвакарчăн куçĕ.
Одуванчик ― хăлха курăкĕ, кукшапуç.
Осока ― хăях, лаптак хăмăш.
Папоротник ― упасарри, атăш курăкĕ.
Пастушья сумка ― шатра курăкĕ.
Первоцвет ― сарамак курăкĕ.
Перекати-поле ― шуйттан урапи.
Песчанка ― хăйăр курăкĕ.
Пижма ― пилеш курăкĕ.
Плаун ― ие курăкĕ.
Подорожник ― шăнăр курăкĕ, чĕкеç курăкĕ.
Подснежник ― çеçпĕл.
Полевая ярутка ―нухрат курăкĕ.
Полынь ― армути.
Просвирняк ― чăкăт курăкĕ.
Пырей ― ÿхлĕм, шурут.
Репейник ― куршанак.
Роза ― кĕлчечек, роза.
Ромашка ― шурчечек, салтак тÿми.
Тмин ― энĕс, калемпĕр.
Хвощ ― чăрăш тăрри.
Хлопушка ― шалтăрма курăкĕ.
Чабрец ― чапăр курăкĕ.
Чемерица ― кикен.
Чистотел ― шĕпĕн курăкĕ.
Шалфей ― шур курăк.
Шиповник ― шăлан.
Щавель ― кăшкар ути.
Названия деревьев на чувашском
Акация — акаци.
Берёза — хурăн.
Бук ― бук йывăçĕ.
Боярышник — катăркас.
Бузина — упа паланĕ.
Ветла — йăмра.
Вишня — чие йывăççи.
Вяз — хурама.
Дуб — юман.
Молодой дуб — туйра.
Ель — чăрăш.
Жимолость — хăвăш, кашкăр çырли.
Ива — хăва, çӳçе.
Ильм — йĕлме.
Калина — палан.
Клён ― вĕрене.
Крушина — йыт çĕмĕрчĕ.
Липа — çăка.
Малина — хăмла çырли.
Можжевельник — уртăш.
Ольха — çирĕк.
Орешник — шĕшкĕ.
Осина — ăвăс.
Рябина — пилеш.
Смородина — хурлăхан.
Сосна — хыр.
Шишка сосны — хыр йĕкелĕ.
Смола сосны — хыр сухăрĕ.
Тополь — тополь, тирек.
Пух тополя — тирек мамăкĕ.
Почка тополя — тирек кăчки.
Черёмуха — çĕмĕрт.
Шиповник — шăлан.
Яблоня — улмуççи.
Ясень — каврăç.